Ogólnie najczęstszym powodem sięgania po używki jest ciekawość. Natomiast innymi motywami skłaniającymi do odurzania się są: poszukiwanie przyjemności lub zwyczajna nuda, którą nastolatek zabija alkoholem czy papierosem. Najczęstszym miejscem zażywania środków uzależniających są dyskoteki, puby, koncerty itp., czyli te miejsca, gdzie skupia się dużo młodzieży. Z obserwacji wynika, iż młodzież nie potrafi bawić się na trzeźwo. Młodzi najczęściej zażywają środek odurzający, będąc w grupie wśród kolegów i koleżanek, chcąc dostosować się do obowiązującego w kręgach młodzieży zwyczaju, iż zabawie czy wspólnemu spędzeniu czasu musi towarzyszyć alkohol lub papieros, a obecnie coraz częściej jakiś narkotyk. Dyskoteki są również miejscem rozprowadzania narkotyków i nabywania alkoholu przez młodzież. Należy jednoznacznie stwierdzić, że wśród młodzieży nie ma zakorzenionej mody na zabawę czy spędzanie wolnego czasu bez używek, mimo szeroko propagowanych akcji profilaktycznych i znajomości przez młodzież szkodliwego wpływu tych środków na zdrowie.
Jak chronić młodzież?
To pytanie, które nurtuje wielu specjalistów, pedagogów, nauczycieli i rodziców. Zjawisko uzależnienia jest problemem wielopłaszczyznowym. Tworzone programy profilaktyczne dotykają wielu wątków, które mogą przyczynić się do tego, iż młody człowiek nie sięgnie po używkę. Z drugiej strony ogromne, światowe koncerny tytoniowe czy browary także nie próżnują. Ogromny wybór produktów adresowanych do różnych typów klientów, dopracowane socjotechnicznie reklamy oferujące smak przygody i dobrą zabawę. Sponsorowane koncerty rockowe, okolicznościowe imprezy, filmy w kinach poprzedzane reklamami piwa, ogromne bilboardy z kuszącymi propozycjami i w końcu reklamy alkoholu w prasie i telewizji.
Profilaktyka
To działania stwarzające człowiekowi okazję gromadzenia różnych doświadczeń, które powodują wzrost jego zdolności do radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych. Nowoczesny model zajęć profilaktycznych nastawiony jest na rozwijanie ogólnych umiejętności psychologicznych oraz społecznych. Opiera się on na założeniu, że to nie używki są groźne, lecz pewne „braki” tkwiące w człowieku, takie jak: brak miłości, brak stabilnej samooceny, brak wiary w siebie, brak umiejętności rozwiązywania problemów, brak poczucia bezpieczeństwa. Nie uzależni się dziecko, które:
· czuje się kochane, rozumiane, akceptowane,
· czuje silne więzi z rodziną,
· umie rozwiązywać problemy w sposób naturalny,
· umie myśleć samodzielnie, nie ulega wpływom otoczenia,
· zna swoją wartość,
· jest twórcze, rozwija własne zainteresowania,
· należy do rodziny, która ma jasno sprecyzowane, negatywne stanowisko dotyczące używek.
Skuteczna profilaktyka musi być prowadzona we współpracy z rodzicami. Trzeba pamiętać, że to głównie od wychowania w rodzinie zależy czy dziecko sprosta czekającym je w życiu obowiązkom. Należy uświadamiać rodzicom, że powinni mieć czas dla dziecka, aby:
· nauczyć je zasad, wedle których powinno postępować,
· rozmawiać z dzieckiem, nie unikać trudnych tematów,
· słuchać uważnie dziecka, nie lekceważyć jego problemów,
· nie oceniać i nie porównywać z innymi,
· nie wyśmiewać, nie krytykować, nie stawiać zbyt wysokich wymogów i pomagać uwierzyć w siebie,
· doceniać starania i chwalić postępy,
· być przykładem i autorytetem, uczyć podstawowych wartości, pamiętając, że ważniejsze jest to co się robi, niż to co się mówi,
· okazywać dziecku uczucie,
· poznać przyjaciół swojego dziecka,
· zawsze wiedzieć, gdzie jest i co robi dziecko.
Zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny i brak więzi z rodzicami to najczęściej wymieniane przyczyny uzależnień. W sytuacji osamotnienia dzieci wynikającej z kryzysu w rodzinie, kontakty z rówieśnikami nabierają wyjątkowej rangi. Dzieci szukają akceptacji w grupie rówieśniczej i często prowadzi to do sytuacji, w której sięgają po używki. Wśród motywów uzależnienia najczęściej wymienianych przez dzieci są: chęć zagłuszenia problemów osobistych, nieumiejętność odmówienia i chęć przynależności do grupy, szukanie nowych wrażeń, zabicie nudy, moda czy też chęć „zaszpanowania”.
Kogo możemy zaliczyć do grupy szczególnie narażonej na uzależnienia? Dzieci, którym brak oparcia w rodzinie, zwłaszcza te pochodzące z rodzin dotkniętych alkoholizmem, pracoholizmem, bezrobociem, także z rodzin, gdzie występuje czasowa nieobecność rodziców (wyjazdy zarobkowe) oraz z rodzin zagrożonych rozpadem. Również dzieci, u których występują problemy szkolne.
Jak możemy pomóc dzieciom szczególnie narażonym na uzależnienia?
Podejmując działania profilaktyczne, mające na celu:
· dostarczanie informacji o mechanizmach uzależnienia oraz o skutkach zachowań ryzykownych – kształtowanie postaw sprzyjających podejmowaniu racjonalnych decyzji,
· rozwijanie ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych takich jak: umiejętność radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, nawiązywania kontaktów z ludźmi, asertywności,
· pomoc w zaspakajaniu ważnych potrzeb np: przynależności do grupy, akceptacji, pozytywnej samooceny oraz w zaangażowaniu się w działalność np: artystyczną, sportową, społeczną,
· pomoc w identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów oraz wspieranie w sytuacjach kryzysowych,
· pomoc osobom, które zostały dotknięte uzależnieniem.
Pamiętajmy, że skuteczna profilaktyka nie jest przedsięwzięciem jednorazowym. Aby odnieść sukces, musimy działania profilaktyczne powtarzać cyklicznie i starać się współpracować z rodziną dziecka. Wierzę jednak głęboko, że wszelkiego rodzaju akcje uświadamiające szkodliwy wpływ używek na życie młodego człowieka mają sens i nie jest to walka z wiatrakami.
Opracowała Hanna Urbańczyk